घट फुटे तेव्हा..

घट फुटे तेव्हा । मुक्त घटाकाश

आकाशी आकाश । मिळतसे..!

स्वरूपज्ञान झालेल्या व्यक्तीला मद्‍रूपता(ईशरूपता) प्राप्त झालेली असते. या ऐक्याचे स्वरूप समजावताना दिलेली उपमा-

१)मी जैसा अनंतानंदु । जैसाचि सत्यसिंधु । तैसेचि ते भेदु । उरेचि ना ॥ ५३, जें मी जेवढे जैसे । तेंचि ते जाले तैसे । घटभंगी घटाकाशें । आकाश जेवीं ॥ ५४/१४

मी अमर्याद आनंद, सत्याचा समुद्र आहे तसेच ते (ज्ञानी) आहेत. आमच्यात काही भेद नाही. घट फुटल्यावर घटाकाश जसे महाकाश होते तसे, ज्ञानप्राप्तीमुळे आपला वेगळेपणा जे विसरले ते मी जसा जेवढा तसेच झालेले असतात.

२)घटाचिया खापरिया । घटभंगी फेडिलिया । महदाकाश आपैसया । जालेंचि असे ॥ ३१६/१४

आरशात बिंब

आरशात बिंब । दिसे, परी नसे

देहामध्ये तसे । आत्मतत्त्व..!

देह आणि आत्मा यांचं अदृश्य नातं परोपरीनं समजावताना दिलेली उपमा-

आरिसा मुख जैसे । बिंबलिया नाम असे । देहीं बसणे तैसे । आत्मतत्त्वा ॥ १०९६/१३

एवंरूप पै आत्मा । देहीं जें म्हणती प्रियोत्तमा । ते मठाकारे व्योमा । नाम जैसें ॥ १११४/१३

आरशात चेहरा आहे असं म्हणता येत नाही. त्याला प्रतिबिंब म्हणतात. देहातील आत्म्याचं असणं आरशातील या प्रतिबिंबासारखं आहे. असा आत्मा देहात आहे असं म्हणणं म्हणजे मठाच्या आकारातील आकाशाला मठाकाश म्हणण्यासारखं आहे.

गळणे फुलणे..

गळणे फुलणे । नित्य चालतसे

वृक्ष साहतसे । जन्मदुःख..!

ज्ञानी माणसातील अहंभाव- ‘मी आहे’ याची जाणीव नाहिशी होते. त्याला असण्याचा, देहाकारात असण्याचा तिटकारा वाटू लागतो. गतजन्मांच्या विदारक स्मृतींनी पुन्हा जन्माला आल्याचे दुःख होते.. हे सांगताना परोपरीच्या, अंगावर येतील अशा उपमा दिलेल्या आहेत.. त्यातली एक सुसह्य उपमा-

डोळा हरळ न विरे । घायी कोत न जिरे । तैसे काळीचे न विसरे । जन्मदुःख ॥ ५३८/१३

डोळ्यात खडा किंवा जखमेत काटा खुपत राहातो तसे ज्ञानी माणसाला जन्मदुःख सलत राहाते..